این مجلد شامل دو کتاب «فهم قرآن در دوره دوم رشد با رویکرد خیرگزینی» و «فهم قرآن در دوره سوم رشد با رویکرد حُسن‌گزینی» است.
کتاب فهم قرآن در دوره دوم رشد، تلاشی است در تبیین قواعد نظام آموزشی هفت سال دوم بر اساس کتاب‌های "منظومه رشد" مدرسه دانشجویی قرآن و عترتعلیهم‌السلام دانشگاه تهران، که بر اساس محوریت قرآن در مدارس ابتدایی و یا سایر مراکز آموزشی تنظیم شده است.
این نوشتار بیان این اعتقاد است که می‌توان در این مقطع و البته همه مقاطع، قرآن را به عنوان کتاب علم و عمل، کتاب قانون و برنامه و کتاب حفظ و شاهد، انتخاب نموده و همه برنامه‌های آموزشی و تربیتی را بر اساس آن طراحی و تنظیم کرد.
نویسنده، در این کتاب چگونگی تحقق این باور را نشان می‌دهد و اعتقاد دارد
که در صورت پذیرش این باور کلی، با همت همه معلمین و مسئولین مؤمن می‌توان آن را
تکمیل و به اقدام و عمل نزدیک نمود. همچنین معتقد است مشارکت در این ایده و تکمیل
آن می‌تواند بسیاری از نواقص آموزشی را اصلاح و دانش‌آموزان را در برابر آسیب‌های متعددی
که پیش‌رو دارند مصون کند. در بخشی از مقدمه کتاب می‌خوانیم:
با اجرایی شدن این
ایده می‌توان شاهد تحقق این روایت شد که:
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السّلام قَالَ:
مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ وَ هُوَ شَابٌ مُؤْمِنٌ اخْتَلَطَ الْقُرْآنُ بِلَحْمِهِ
وَ دَمِهِ وَ جَعَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَعَ السَّفَرَةِ الْکِرَامِ
الْبَرَرَةِ وَ کَانَ الْقُرْآنُ حَجِیزاً عَنْهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَقُولُ یَا
رَبِّ إِنَّ کُلَّ عَامِلٍ قَدْ أَصَابَ أَجْرَ عَمَلِهِ غَیْرَ عَامِلِی
فَبَلِّغْ بِهِ أَکْرَمَ عَطَایَاکَ قَالَ فَیَکْسُوهُ اللَّهُ الْعَزِیزُ
الْجَبَّارُ حُلَّتَیْنِ مِنْ حُلَلِ الْجَنَّةِ وَ یُوضَعُ عَلَى رَأْسِهِ تَاجُ
الْکَرَامَةِ ثُمَّ یُقَالُ لَهُ هَلْ أَرْضَیْنَاکَ فِیهِ فَیَقُولُ الْقُرْآنُ
یَا رَبِّ قَدْ کُنْتُ أَرْغَبُ لَهُ فِیمَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا فَیُعْطَى
الْأَمْنَ بِیَمِینِهِ وَ الْخُلْدَ بِیَسَارِهِ ثُمَّ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ
فَیُقَالُ لَهُ اقْرَأْ وَ اصْعَدْ دَرَجَةً ثُمَّ یُقَالُ لَهُ هَلْ بَلَّغْنَا
بِهِ وَ أَرْضَیْنَاکَ فَیَقُولُ نَعَمْ قَالَ وَ مَنْ قَرَأَهُ کَثِیراً وَ
تَعَاهَدَهُ بِمَشَقَّةٍ مِنْ شِدَّةِ حِفْظِهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ
أَجْرَ هَذَا مَرَّتَیْنِ. (الکافی، ج2، ص604)
حضرت صادق علیه‌السّلام فرمود: هر که در حال جوانى
قرآن بخواند و با ایمان هم باشد قرآن با گوشت و خونش آمیخته می‌شود و خداى عز و جل
او را با فرشتگان پیغام برنده و نیک‌رفتارش رفیق کند؛ و قرآن براى او در روز قیامت
پرده و مانعى از آتش باشد و گوید: بار پروردگارا هر کارگرى به مزد کار خویشتن
رسیده جز کارگر من، پس گرامىترین عطاهاى خود را به او برسان، فرمود: پس خداى عزیز
و جبار دو جامه از جامههاى بهشتى به او بپوشاند و بر سرش تاج کرامت نهاده شود،
سپس به قرآن گفته شود: آیا ما تو را در باره این شخص خشنود کردیم؟ قرآن گوید: بار
پروردگارا من برتر از این در باره او میل داشتم، پس نامه امان (از دوزخ را) به دست
راستش دهند و فرمان جاویدان ماندن در بهشت را در دست چپش گذارند و وارد بهشت گردد،
پس به او گفته شود: بخوان (قرآن را) و یک درجه بالا برو، سپس به قرآن گویند: آیا
آنچه تو خواستى به او رساندیم و تو را خشنود کردیم؟ گوید: آرى، حضرت فرمود: هر کس
قرآن را بسیار بخواند و با اینکه حفظ آن (بر او) دشوار است آن را به ذهن خویش
بسپارد خداى عز و جل دو بار پاداش آن را به او بدهد.
نویسنده در ادامه مقدمه، خطاب به معلمان مقطع ابتدایی می‌نویسد:
معلمین گرامی سلام
حس دوست داشتن
عزیزان و فرزندانی که هم به مقام فطری انسانیت نائل شده‌اند و هم به طیب ولادت
ایمان، مومن گشته‌اند بر شما مبارک و گوارا باد.
چه چیزی بهتر از زندگی
با فرزندانی پاک و لحظات آموختن از آنها و یاد دادن به آنهاست؟
خداوند را به خاطر
داشتن این توفیق سپاسگزاریم و از او می‌خواهیم که رحمت خویش را در این دوست‌داشتن
و عشق‌ورزیدن هیچ‌گاه از ما قطع نکند.
کتاب قرآن، همان
کتابی است که از جانب خداوند نازل شده و اسرار نهان و آشکار نبی خدا صلی الله علیه
و اله است که در پیش روی ما قرار دارد. این کتاب، کتاب زندگی و نورانیت، کتاب
خواندن، شنیدن و دیدن موضوعات شگفت‌انگیز، کتاب حقایق و دقایق است، کتابی که ما را
از ظلمات و گرفتاری‌ها می‌رهاند و به سوی خوشی و خوشبختی‌ها سوق می‌دهد.
خداوند توفیق
یادگیری و یاددادن این کتاب را که خلاصه همه کتب آسمانیست، به ما ارزانی داشته است.
ما می‌توانیم به
شکرانه این نعمت بزرگ با هم‌فکری و هم‌آهنگی و هم‌کاری با هم، بهترین داد و ستد
علمی را رقم بزنیم و بهترین ساعات زندگی خود را در کنار این کتاب با فرزندان
عزیزمان سپری کنیم.
چه زیباست قرآنی که
درخون و پوست تک تک فرزندانمان جاری می‌شود که آنها را تا ابدیت به هدایت و رشد و
آنگاه سعادت و خوشبختی سوق می‌دهد.
عزیزان و گرامیان!
خداوند و نیز
اولیای دین، ما را سفارش کرده‌اند تا در کتاب خدا تدبر کنیم و آن را با نگاه تأمل
و تفکر مطالعه کنیم. طبیعی است فکر کردن و تدبر در این کتاب را باید از نونهالی
آموخت تا به تدریج توان مضاعفی در این فهم یافته و زندگی را با عمل به آن آراست.
اگر توصیه شده با
قرآن باید زندگی کرد، پس باید «با آن زندگی کرد» و نباید به خواندن ظاهر آیات و
حفظ الفاظ آن اکتفا نمود که گاهی توجه بیش از حد به ظاهر آیات و حفظ آنها، ما و
فرزندانمان را از مفاهیم آن غافل می‌کند.
اگر خداوند سوره
ناس را نازل می‌کند می‌خواهد ما را از خطر وسوسه‌ها آگاه سازد.
اگر او سوره فلق را
نازل می‌کند می‌خواهد ماهیت بدی‌ها و شرور را به ما بگوید و ما را از آنها رهایی
بخشد.
اگر او سوره توحید
را نازل می‌کند می‌خواهد شیوه موحد بودن و خدایابی و خداخواهی را به ما یاد دهد.
اگر سوره مسد را
نازل می‌کند می‌خواهد ارزش پیامبری را به ما بچشاند.
و ...
خواندن و حفظ این
سوره‌ها اگر ما را به این حقایق نرساند، ما را از آن دور می‌کند. در واقع یاد
گرفتن حقایق قرآن، به معنای واقعی یادگیری قرآن است، آن هم به وجهی که بتواند حیات‌بخش
و روح‌افزا باشد.
گفتگو با خدا لذت‌بخش‌ترین
و بالاترین نعمتی است که نصیب بنده‌ای می‌شود. در این گفتگو انسان یاد می‌گیرد «چگونه
بیندیشد»، «چگونه به معیارها توجه کند»،«چگونه عواقب کارهایش را ببیند»، «چگونه
از زندگی خود و دیگران عبرت گیرد»، «چگونه برای سرای جاوید خود زاد و توشه برگیرد»،
«چگونه با مشکلات زندگی روبرو شود» و ...
آموختن قرآن یعنی
آموختن گفتگو با خدا و فهم مسیر زندگی برای انتخاب بهترین راهِ دستیابی به برترین
مقاصد.
آیا گواراتر و لذت‌بخش‌تر
از چنین گفتگویی برای کسی به وسیله چیزی جز قرآن قابل تصور است؟
تأکید بر آموزش در
الفاظ و نیز حفظ آن بدون ایجاد میل و رغبت خطایی است که فرزندان ما را از چنین
گفتگویی بی‌توفیق می‌سازد.
تأکید بر زندگی با
مفاهیم قرآن و ساختن زندگی با آموز‌ه‌های آن، لذتی است که میلی جاودانه را برای
فرزندان ما به همراه خواهد داشت. میلی که اگر احیا شود هیچ‌گاه خاموش نمی‌شود.
آنگاه نویسنده محترم بیان می‌کند که برای تحقق مقصود فوق، یعنی
میل به «زندگی با قرآن» در خود ما و در فرندانمان، به تأملی دوباره نیاز داریم.
سپس مواردی را به عنوان لازمه این تأمل معرفی می‌کند. لوازمی که نویسنده به آنها
اشاره می‌کند، فصل‌های کتاب را تشکیل می‌دهند.
کتاب شامل فصل‌های زیر است:
فصل اول:
روخوانی، هم‌خوانی و تکرار سوره‌های جزء سی
- روخوانی
- روخوانی قرآن
- شنیدنی بودن قرآن
- تأثیر شنیدن در شادی و نشاط
- هم‌خوانی
- تکرار سوره‌ها
- جزء سی‌ام قرآن
- نیاز انسان به حقایق
- مفاهیم جزء سی‌ام
- مراتب فهم حقایق
- ضرورت انتقال مفاهیم متناسب با سن
- بهره‌مندی از احادیث در انتقال حقایق
- شیوه بیان حقایق
فصل سوم:
در نظر گرفتن اقتضائات تربیتی فرزندان
- محدودیت در ادراک انتزاعی
- قدرت تخیل بالا
- دوست داشتن و دوست داشته شدن
- عدالت در بروز محبت معلم
- تکریم، همیشه؛ اهانت، به هیچ وجه
- معلم‌محوری
- تغییرات محسوس جسمی و روحی
- اقامه نماز
- جشن کرامت
- انذار و بشارت به جای تشویق و تنبیه
- ویژگی‌های مشترک دختر و پسر
- ویژگی‌های اقلیم
- ویژگی‌های دخترانه
- ویژگی های پسرانه
فصل پنجم: ویژگی های دوره دوم رشد
- بازه زمانی دوره دوم رشد
- غایت دوره اول، مقدمه دوره دوم
- دوره دوم، شروعی برای فعال شدن اختیار
- تدریجی فعال شدن قوه اختیار
- حفظ حالت شادابی و نشاط
- تمیز و تمایز
- عبودیت خداوند
- شکوفایی تفکر
- توان برنامه‌ریزی
- نظم
- باورهای زیبا و عمل شایسته
- تقوا و مراقبت
- توان انجام خیر همراه با رغبت و شادابی
فصل ششم:
چگونگی انتخاب سوره‌ها متناسب با هر پایه
- ضرورت انس و تدبر در قرآن
- معنای انس با قرآن و راه‌های تحقق آن
- معنای تدبر در قرآن و شیوه بیان آن
- خواص تدبر در سوره
- قدرشناسی از مقام سوره‌ها
- برنامه پیشنهادی برای تدبر در سوره‌ها
- سوره‌های پایه اول با مقصد آموزش انواع ابراز شادی و نشاط
- سوره‌های پایه دوم با مقصد آموزش جداسازی خوب از بد
- سوره‌های پایه سوم با مقصد آموزش جداسازی و کشف ارتباط
- سوره‌های پایه چهارم با مقصد آموزش انواع اولویت‌بندی در برنامه‌ها
- سوره‌های پایه پنجم با مقصد آموزش رغبت به خوبی
- سوره‌های پایه ششم با مقصد آموزش انواع گسترش خیر
فصل هفتم:
ارتباط‌دهی مفاهیم با سایر دروس
فصل هشتم:
انواع قالب‌های ارائه
- منظور از قالب ارائه
- ویژگی‌های قالب ارائه
- قالب‌های ایستگاهی
- قالب‌های فعالیت فردی
- قالب‌های فعالیت گروهی
- قالب‌های فعالیت جمعی
- بازی
- قالب‌های ارائه سوره در کلاس
- محل برگزاری کلاس و نشستن دانش‌آموزان در کلاس
فصل نهم:
ارتباط‌گیری با فرزندان و برانگیختن حس یادگیری آنها
- ارتباط در ابتدای ورود به سال تحصیلی
- ارتباط در میانه سال تحصیلی
- ارتباط در انتهای سال تحصیلی
- ابتدای هفته تشکیل کلاسها
- اواسط هفته تشکیل کلاسها
- انتهای هفته تشکیل کلاسها
- ابتدای ورود به کلاس درس
- اواسط کلاس درس
- انتهای کلاس درس
- کلاس‌های قرآن، شادترین و بانشاط‌ترین کلاسها
فصل دهم:
ارزیابی فعال کردن تفکر و عواطف
- تفکر، سوق دهنده به وضعیت مطلوب
- ارزیابی از وضعیت موجود و مطلوب دانش‌آموز
- ارزیابی تفصیلی از وضعیت دانش‌آموز
